نظرات متعددی درباره اولین تمدنی که توانست زمان را اندازه گیره کند وجود دارد، بعضی ها معتقدند که هندی ها ، برخی دیگر می گویند بابلی ها ، یونانی ها، مصری ها و …. اما به خوبی می دانیم که ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ سال پیش تمدن های بزرگ در آسیای میانه و شمال آفریقا برای تکمیل تقویم خود و همچنین برای اندازه گیری زمان شروع به ساختن ساعت کردند.
ساعت یکی از قدیمی ترین اختراع بشر است که نیاز اندازه گیری مداوم فواصل زمانی کوتاه تر از واحدهای طبیعی یعنی : ( روز ، ماه و سال ) را برطرف می کند. ساعت یک وسیله برای اندازه گیری ، نشان دادن و نگهداری زمان می باشد.
نظریه های مختلفی درباره بوجود آمدن کلمه امروزی ساعت (Watch) وجود دارد : نقل شده است که کلمه “watch” از کلمه “woecce” انگلیسی قدیم است که به معنای “نگهبان” بود، زیرا توسط نگهبانان شهر برای پیگیری تغییرات زمانی در زمان پست دادن آنها استفاده می شد . نظر دیگه ای در این باره می گوید که این اصطلاح از ملوانان قرن هفدهم آغاز شد، که از آن استفاده می کردند تا ساعت های کشتی خود را تغییر دهند .
کلمه ی ساعت (Clock) از زبانهای محلی ( هلندی ، فرانسه و لاتین ) یعنی از کلمات Clocca و Clagan که به معنی زنگ می باشند برگرفته شده است . ساعت شناسان و دیگر متخصصان، اصلاح ساعت را به معنی انحصاری یک دستگاه با مکانیسیمی برای اعلام فواصل زمان به صورت شنیداری می شناسند که این دستگاه از طریق نواختن یک زنگ ، آلات موسیقی و یا یک ناقوس فواصل زمانی را بیان می کند.
در سنت قدیمی هر وسیله ای که برای بیان فواصل زمانی به کار رود ولی فاقد صدا باشد را به عنوان یک زمان نگار ( زمان شمار) می شناختند.
درکاربرد عمومی امروزه یک ” ساعت” به هر وسیله ای برای اندازه گیری و نمایش زمان اطلاق می شود و اینکه امروزه ساعت های مچی قابل حمل میباشند از مواردی است که آنها نسبت به ساعت های دیواری متمایز میکند.
الیزابت اول انگلیس در سال ۱۵۷۱ یک ساعت مچی را از رابرت دادل دریافت کرد که به عنوان اولین ساعت مچی کامل شناخته می شد. قدیمی ترین ساعت مچی باقی مانده (که به عنوان یک ساعت دستبندی یا مچی معروف شده است (در سال ۱۸۰۶ ساخته شده است و به Joséphine de Beauharnais (اولین همسر ناپلئون) داده شده است. از همان ابتدا، ساعتهای دستبند تقریبا به طور انحصاری توسط زنان استفاده میشدند، در حالی که مردان تا اوایل قرن بیستم از ساعتهای جیبی استفاده می کردند .
اولین ساعتهای مچی توسط مردان نظامی در پایان قرن ۱۹ ، زمانی که اهمیت هماهنگ سازی مانور ها در طول جنگ بیان شد، به طور فراگیری به رسمیت شناخته و استفاده شد. شرکت Garstin لندن در سال ۱۸۹۳ طراحی ساعت مچی “Watch Wristlet” را ثبت کرد اما احتمالا تولید آن به دهه ۱۸۸۰ رسید
(Sundial) شاخص آفتاب ، که ساعات در طول یک روز را با استفاده از نور خورشید نشان میدهد. به طور گسترده ای در دوران باستان مورد استفاده قرار گرفته ، ساعت خورشیدی اگر به درستی ساخته شده باشد می تواند وقت محلی را با دقت مناسب اندازه گیری و نمایش دهد . همچنین این نوع ساعت تا دوران مدرن برای نظارت بر عملکرد دیگر انواع ساعت های نسل جدید مورد استفاده قرار می گرفت. نحوه از معایب این ساعت قدیمی محدودیت علمی و اینکه به درخشش خورشید نیاز دارد ، همچنین در تمام طور شب کار نمی کرد که این عوامل باعث تشویق به استفاده از روشهای دیگر برای اندازه گیری زمان شد
ساعت های شمعی و چوب های سوزاندنی که به طور تقریبی سرعت سوختن آنها قابل پیش بینی بوده است نیز به منظور برآورد گذر زمان استفاده می شدند. یک ساعت شمعی ، یک شمع باریک با یک محفظه ی علامت گذاری شده ( معمولا با اعداد علامت گذاری شده ) می باشد که با سوختن شمع گذشت زمان را نشان می دهد ، امروزه این ساعت دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد. ساعت های شمعی راهی موثر برای اندازه گیری زمان در داخل منازل بوده اند همچین با این نوع ساعت ها دیگر شب ها و حتی روزهای ابری نیز می توانستند زمان را اندازه گیری کنند
یک ساعت شنی گذشت چندین دقیقه یا یک ساعت را اندازه گیری می کند ، دارای دوحباب شیشه ای می باشد که به طور عمودی به یکدیگر متصل شده اند حفره ی میان این دو اجازه می دهد مواد از حباب بالایی به حباب پایینی بریزد. وقتی حباب بالایی خالی شد می توان آن را مجددا برای اندازه گیری زمان برعکس کرد. در یک ساعت شنی ، سرعت عبور شن از یک سوراخ کوچک به صورت ثابت می باشد که سپری شدن از یک زمان قراردادی که از پیش تعین شده است را نمایش می دهد
ساعت های آبی به عنوان “Clepsydrrae” نیز شناخته می شوند ،این ساعت ها توآم با شاخص های آفتاب هستند و احتمالا قدیمی ترین ابزار اندازه گیری زمان بوده اند . جریان داشتن آب در یک ظرف کاسه شکل یکی از ساده ترین ساعت های آبی است که در بابل و مصر در حدود ۱۶ قرن پیش از میلاد مسیح وجود داشته اند. در دیگر مناطق جهان از جمله هند و چین نیز شواهدی وجود دارد که آنها ساعت های آبی داشته اند ، اما برخی از نویسندگان قدمت آنها را کمتر از این تاریخ بیان کرده اند یعنی چیزی حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح
در تمدن های یونانی و رومی برای پیشبرد ساعت های آبی ، طراحی هایی از جمله چرخ دنده هایی پیچیده را انجام دادند که به ماشین های خیالی خودکار متصل شده بودند البته این طرح ها در بهبود دقت ساعت ها اثر بخش بودند.
این پیشرفت ها با سپری کردن دوره های بیزانس و زمان های اسلامی به دست آمد که در نهایت راه خود را به اروپا یافتند.
چینی ها به طور مستفل ساعت های آبی خود را در ۷۲۵ سال پس از میلاد توسعه دادند ، ایده ی آنها از کره و ژاپن هم عبور کرد.
در اصل ، ساعت های آبی در جوامع باستانی عمدتآ در نجوم مورد استفاده قرار می گرفت . این ساعت های آبی توسط شاخص های آقتاب کالیبره می شدند درحالی که میزان دقت و صحت آنها به پای دقت زمان شمارهای مدرن پیشرفته نمی رسید، ساعت آبی یکی از معمول ترین و دقیق ترین دستگاه هایی بود که برای هزار سال مورد استفاده قرار می گرفت . تا اینکه ساعت های پاندولی که خیلی دقیق تر نیز بوده اند در قرن ۱۷ در اروپا جایگزین آنها شدند.
ساعت آونگی ( ساعت پاندولی )
ساعتی می باشد که از یک پاندول استفاده می کند ، یک وزنه نوسانی که عنصر نگدارنده زمان در این نوع ساعت می باشد. از زمان اختراعش در سال ۱۶۵۶ توسط کریستین هویگنس تا ده ی ۱۹۳۰ ، ساعت پاندولی به عنوان دقیقترین ساعت جهان بوده است .
ساعت پاندولی باید در جای ثابت باشد ، هر گونه حرکت یا شتابی در سرعت حرکت پاندول تاثیر می گذارد . به خاطر عدم دقت این دستگاه ها بنابراین باید از مکانیزم دیگری برای زمان شمارهای قابل حمل استفاده می شد . در حال حاظر از این نوع ساعت ها برای دکراسیون و یا عتیقه بودنشان نگهداری می شود .
جسویت ها (Jesuites) یکی از کمک کننده های عمده به توسعه ی ساعت های پاندولی در قرن ۱۷ و ۱۸ بودند .
ساعت مچی :
اولین ساعت مچی در سال ۱۵۲۴ در کشور آلمان توسط پیتر هنلین به وجود آمد. دیگر ساعت ها در سال ۱۵۴۸ پدیدار شدند و بعد از سال ۱۵۷۵ بیشتر ساعت ها در سوئیس و انگلیس تولید شده اند. در آن زمان مشکل اصلی ساعت ها مکانیزم حمل کرن آنها بوده است . به طور معمول وزن ساعت ها باعث غیر قابل حمل بودن شان می شد ، اما آن زمان یک دوره ی پیشرفت و نو آوری شد. اولین ساعت های قابل حمل از استیل ساخته شدند و بعد از آلیاژ برنج که تابه حال این نوع ساعت ها دچار نقص نبوده اند.
ساعت های فرم در ده ی ۱۶۰۰ با قالب هایی که به شکل حیوانات و اشیاء بودن عمومی شدند.
در سال ۱۸۸۴ گرینویچ انگلستان ، نصف النهار صفر درجه نامگذاری شد. که جهان به عنوان نقطه ی شروع موقعیت زمان جهان آن را پذیرفت .
چرا عقربه ساعتها ساعتگرد میچرخد؟
ساعت آفتابی یکی از اولین ساعتهای مورد استفاده بشر به معنی واقعی بود؛ یعنی به جای اندازه گیری یک بازه زمانی مثل ساعت شنی یا آبی میتوانست به هر لحظه روزه یک زمان نسبتاً مطلق، نسبت بدهد و از این نظر، میتوان آن را پدر ساعتهای امروزی به حساب آورد.
این ساعت نخستین بار در عرضهای میانی نیمکره شمالی که محل بیشتر تمدنهای باستان بود ابداع و به کار گرفته شد. در این عرضها، خورشید همواره از جنوب میآید و بنابراین با توجه به حرکت شرق به غرب آن، سایه یک شاخص در طول روز، یک سیر ساعتگرد را میپیماید. به نظر میرسد دلیل انتخاب جهتی که در حال حاضر به آن ساعتگرد میگوییم، بهعنوان جهت استاندارد حرکت عقربههای ساعت نیز همین باشد. در واقع، اگر تمدنهای بشری سازنده تاریخ در نیمکره جنوبی بودند، به احتمال زیاد الان عقربهها برعکس میچرخیدند.